Soğamatar

Sumatar rölyef ve kitabeleri ilk bakışta Mar Alahe ve Sin gibi çeşitli tanrıları ihtiva eden bir panteona sahip bir kültün varlığını ortaya koymaktadır. Problem bu isimlerin hangi tanrı veya tanrıları ifade ettiği sorusundan kaynaklanmaktadır. Problemin çözümü için kitabe ve rolyeflerde yer alan tanrı figürlerinin incelenmesi gerekmektedir.

Mar Alahe Sumatar kitabelerinde sıkça bahsedilen tanrıdır. Süryanca kitabelerin çoğunluğunun bulunduğu yer olan merkezi tepenin (13) zirvesinde bulunan ve etrafı bir sınırla çevrili olan kitabe şöyledir:

1-4 Adona'nın oğlu ordu komutanı Absmaya hatırlansın. 0, mar alahe'nin huzurunda hatırlansın. Absmaya'nın oğulları Babas ve Tirdat hatırlansın

Merkezi tepenin doğu ve batı cephelerinde yer alan kitabelerde de mar alahe zikredilmektedir.

Doğu cephesindeki kitabe:

1 476 yılı Şubat ayında

2. ben Adona'nın oğlu Manyaş ve Ma' na ve A1kud (veya Alkur)

3. ve Balbana ve kardeşleri Alkud (veya Alkur)

4. biz bu kutsal tepede bu anıtı diktik.

5. ve yöneticimin besleyip büyüttüğü kişi için bir taht koyduk

6. 0, yönetici Tirdat'dan sonra büdar olsun (veya olacak)

7. ve ([irdat) tahtı besleyip büyüttüğü kişiye versin (bıraksın veya bırakacak)

8-9. (O zaman 0, mükâfatlandırmayı alahe'den alacak. Ve eğer o tahtı geri çekerse ve anıt yıkılırsa tanrı onu bilsin (veya bilecek)

Tepenin batı cephesindeki kitabe ise şöyledir:

1. 476 yılı Şubat ayında

2. ben, Adana'nın oğlu, Arab (bölgesinin) yöneticisi

3. bu küIt yerini yaptım ve mar alahe için bir anıt diktim

4.-5. efendim kral ve oğullarının hayatı için ve babam Adana'nın hayatı için ve benim hayatım için ve kardeşlerimin oğullarımızın hayatı için

Tanrı Mar Alahe'den bahsedilmesi yanı sıra bu kitabeler yöreyle ilgili önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Öncelikle kitabelerden, Sumatar'daki merkezi tepenin kutsal bir mekan, bir küIt yeri olarak kullanıldığını ve orada tanrı mar alahe adına anıtIar dikildiğini anlıyoruz. Tepenin doğu ve batı cephesindeki kitabeler bu kült yerinin Seleucid tarihiyle 476 yuı Şubat ayında (MS 165) yörenin yöneticisi Tirat tarafından yaptırıldığını ifade etmektedir.

Tirat büyük ihtimalle o dönemlerde yörede büyük etkinliği bulunan Edessa kralına bağlı bir yöneticidir. Bu kitabelerden MS ikinci yüzyılın ikinci yarısında yöreye Adana ailesinin hakkında olduğu da anlaşılmaktadır. Zira Adana'nın oğlu Tirtatın yönetici olmasından başka. Onun diğer oğlu. Absmaya yörenin ordu komutanıdır. Ayrıca, yönetici Tirad'ın budar (ls) olarak da görev yapmakta olduğunu Tirtatın hem yöneticilik hem de budar'lık görevini kendisinden sonra oğluna bırakacağına dair ifadeden anlamaktayız.

Budar'lık görevinin yöredeki kültle. Özellikle tanrı mar alahe küItüyle yakından ilgili olduğu açıktır. Bu terimi Sumalar'dan başka yöredeki diğer merkezlere ait kitabe ve kaynaklarda da yer almaktadır. MS 73 tarihinden kalma Serrin'deki bir Süryanca mezar kitabesinde "nhy'nın büdar'ı rahip Ma mı" ifadesi yer almaktadır. Özel isimlerdeki çeşitli terkiplerde anlaşıldığı kadarıyla nhy büyük ihtimalle yöre panteonuna ait bir tanrıdır. Dolayısıyla Serrin'deki bu kitabe rahip Ma'nu'nun tanrı nhy ile ilgili dini bir görevi yürütmekte olduğunu göstermektedir

İbn Nadim tarafından nakledilen Harranilerin kutsal kitabı

Beş Sır Kitabı'nda da budar terimi ile ilişkili olabilecek bir ifade sık sık kullanılmaktadır. Burada dine giriş törenlerinin yapıldığı mabed beyt el buğdariyyin olarak adlandırılmaktadır. Buradaki buğdariyyin'in (veya bu dariyyin) Süryanca budar'dan türetilmiş bir Arapça ismi olması büyük ihtimaldir.

·       Kaynak Yrd. Doç. Dr. Şinasi Gündüz

·       Alıntı Ural Haşim

·       Yayın Tarihi 14 Mart 2019