Fenike – Yunan – Pers Savaşının Başlangıcı

MÖ. 500 lü yıllarda başlayan Pers – Yunan savaşının nedeni Herodot tarihinden okuyoruz. Ancak gerçek olaylar, mitolojik karekterlerle simgelendiğini de hatırlatmak isterim. Öncelikle Herodot anlatımına bakıp sonra mitolojik karşıklıklarını bulmaya çalışalım. Parantez içlerine açıklamaları ekledim.

1.    İranlı anlatıcılar derler ki, kavgayı Fenikeliler çıkardılar, bunlar Erythreia (Kızıldeniz) denilen denizden kalkıp bizim kıyılarımıza geldiler, bugün de üzerinde oturdukları ülkeye yerleştiler ve hemen denize açılıp uzun yolculuklara giriştiler; Mısır'dan, Asurya'dan mal toplayıp, bunları bütün bölgelere, en çok da Argos (Yunanistan) ülkesine götürdüler. Böylece Argos'a gelen Fenikeliler, diye anlatıyorlar, mallarını sergilemişler. Beşinci ya da altıncı günü pek çoğunu elden çıkarmışlardır ki, bir küme kadın deniz kıyısına çıkagelmiş, kralın kızı da aralarındaymış.Adı, Yunanlıların da dedikleri gibi İo (Yunan mitolojisinde, nehir tanrısı İnakhos’un kızıdır. Baş tanrı Zeus, İo’nun güzelliğiyle büyülenir. Ancak İo, Hera Tapınağı’nda bir rahibedir ve Zeus’u reddeder.) idi ve İnakhos'un kızıydı. Bu kadınlar, gemilerin kıç yönünde ve oldukça yakınında durup beğendikleri şeyleri satın almaya koyulmuşlar, derken Fenikeliler (Kenan Diyarında Yaşayan Halklar) hep birden üzerlerine atılmışlar, çoğu kaçıp kurtulmuş, ama İo yakalananlar arasındaymış, sonra gemilerine atlayıp Mısır'a doğru dümen tutmuşlar ve gözden kaybolmuşlar.

2.    İşte İo, Perslere göre ve Yunanlıların dediklerinin tersine, Mısır'a böyle gelmiş ve çarpışmalar böyle başlamış, çünkü Yunanlılar ki, ille de onlardır denemez, bence belki de Giritliydiler, daha sonra Fenike'deki Tyr'a yanaşmış ve kral kızı Europe'yi (Europa Suriyeli çok güzel bir kızdı. Mitolojiye göre Zeus Europa’ya aşık olmuştur) kaçırmışlardır. Böylece iki taraf ödeşmiş oluyordu; ama sonraki ikinci saldırı Yunanlılara yüklenmelidir diyor bizimkiler. Uzun bir gemiye atlayıp Kolkhis'deki Aia (Bugün ki Haritaya Göre Trabzon – Rize – Artvin Tarafları) kentine ve Phasis'e (Bugün ki Gürcistan Tarafları) kadar kürek çekmişler ve kendilerini buralara kadar getiren isteklerinin hepsini elde ettikten sonra dönerken, kralın kızı Medeia'yı (Güneş Tanrısı Helios’un Torunu) da kaldırmışlar. Kolkhis kralı peşlerine adam salmış, hakkını aramış, "Kızımı geri verin" demiş, ama onlar da karşılık olarak demişler ki, "Siz de Argoslu (Yunanistan) İo'yu kaçırmıştınız ve karşılığında hoşnutluk da vermemiştiniz, biz de size daha fazlasını verecek değiliz."

3.    Bu olayların üzerinden iki nesil geçmiş, gene Perslere göre, bunları bilen Alexandros, Priamos'un oğlu, Yunanistan'dan bir kadın kaçırmak istemiş, bu yüzden bir cezaya çarpılmayacağına güveniyormuş, nasıl ki, o ilk kadın kaçırıcılar da ceza görmemişlerdi. Ve Helene'yi (Helen (Helene) veya Truvalı Helen, Menelaos'un karısı. Yunan mitolojisine göre Truva savaşına neden olan dünyanın en güzel kadınıdır. Aynı zaman da Helen kavramı, yunan mitolojisinin atası; Deukalion'un ve Pyrrha'nın oğlu; Amphictyon'un kardeşi; Aiolos, Xuthus, ve Dorus'un babası Helen'in oğulları İyonya'nın ilk kabileleriydi.) kaçırmış. Yunanlılar önce adamlar gönderip Helene'yi geri istemişler, özür dileyin demişler. Buna karşılık Medeia'nın kaldırılışı öne sürülerek, "Şimdi bizden istediklerinizi, o zaman da siz vermemiştiniz," denilmiş.

4.    O zamana kadar olan şey, karşılıklı kız kaçırmaktan ibaretti. Ama bu sefer Yunanlılar, Perslere göre, açıkça suçludurlar – zira onların Asya'ya karşı açtıkları sefer, Perslerin Avrupa'ya karşı açtıkları seferden öncedir. Hem kadın kaçırmayı Persler de hoş görmezler, ama bu çeşit çapkınlıkların öcünü sürdürmek, onlara göre akıl işi değildir ve aklı başında kimselerin böyle şeylere pek aldırış etmemeleri gerekir, zira belli bir şey, bu kadınlar kendileri de razı olmasalar, zorla kaçırılamazlardı. Onlar, Asyalılar, kendilerinden kadın kaçırılmasını pek umursamamışlardı, ama Yunanlılar Spartalı bir kadın uğruna koca bir donanma toplamışlar, Asya'nın üstüne yürümüşler, Priamos'un (Truva Kralı – Bugün ki Çanakkale) ülkesini yerle bir etmişlerdi, o günden bu yana Yunanlı onlar için artık düşmandır. – Biliyoruz ki, Asya'yı ve orada oturan barbarları, (Yabancı Dile Sahip Olanlar) Persler kendilerinin sayarlar. Avrupa, özellikle Yunan dünyası, onlar için yabancıdır.

Herodot, tarihi anlatırken temsiliyet ilkesini ve mitolojik kavramları, yaşanan olaylara yediren bir anlatım yolunu seçmiştir ve bu durum dönemin retorik anlayışına uygundur. Retorik inandırma ve temsiliyet sanatıdır. Kısaca Retorik nediri açıklayıp yorumumu eklemek istiyorum.

Retorik, siyasal birlik ve monarşik bir düzlem üzerine, amaçların gerçekleştirilebilmesi için ortaya çıkmış bir kavramdır. Yönetici, halkın benliğine girmek için, inandırıcı ve etkili konuşmanın yanı sıra, Tiyatro oyunları, heykel sanatın da betimlemeler, hikayelerde kendini yücelten düşmanı yeren figürler ekleme, şiirsel söylemlerle halkı etkileme, olmamış olayları olmuş gibi söyleyerek yalanlar ile kitlenin kendine tarafına çekilmesi gibi yöntemleri de kullanır. Demokrasiye geçiş sürecinde taraftar toplama çabasıdır. Bu durum yunan mitolojisinde de sıkça rastlanır.

Retorik sanatının yanısıra, pagan düzleminden kaynaklanan temsiliyetler de Herodot tarihinde sıkça kullanılır. Kral kızlarının tanrı kızlarına benzetilerek temsiliyet olarak gösterilmesi diğer bazı toplumlarda da kaşılaşılan bir anlatım şeklidir. Hakimiyet bölgelerinin aidiyet göstergesi olarak kadın olarak betimlenmesi sıkça karşılaşılan bir durumdur. Bir baba kızının üstünde hakim durumdadır. Bu niteleme devletler ve topraklar üzerinden de kullanılabilir. Mesela bizler Kıbrıs için yavru vatan, Azerbaycan için kardeş ülke diyoruz. Eski çağ mitlerinde de sahip olunan bölgeler için kızım denmesi normaldir. Bir örnek vermek gerekirse Enki, kızı inannaya Eridug şehrini kurmasını ister. Böylelikle bu şehir İnanna ile özdeşleşir. İnanna’yı kaçırmak aynı zaman da eridug şehrine de sahip olmak manası taşır. Eridug şehrinden, İnannayı temsil eden herhangi bir eşyanın çalınması ise bir savaş sebebi sayılabilir, çünkü çalınan eşya o şehrin tanrısının, bir başka şehrin tanrısı tarafın çalınması manasına gelir.

Şahsi yorumuma göre, bahsi geçen kral kızları, kabile tanrılarının heykelsel avatarlarıdır. Çağ itibariyle toplulukların akrabalık ve ittifak kurabilmek için kız alıp verildiği bir dönem için, Büyük bir savaşın çıkma nedeni için basit bir kız kaçırılması gösterilmesi mantık dışıdır. Ancak tanrıların kaçırılması ve toprakların saldırıya uğraması geçerli bir savaş sebebidir. Herodot, Tarihi yazarken genel itibariyle gerçek olayların mitsel ve hikayesel anlatım yolunu seçmiş ve buna üsluba göre düzenlemiştir. Dikkat edecek olursak her mitsel anlatımın sırasında gerçek kişileri ve arkeolojik olarak kanıtlanmış bazı yerleri de vermesi de bu bağlamda olabilir.

·       Haşim Ural

·       15 Temmuz 2019

·       Tarihin Gerçeğine Yolculuk